Các mẫu xét nghiệm ADN rất đa dạng và có độ chính xác không có nhiều khác biệt như: Mẫu máu, tế bào bên niêm mạc miệng, mẫu mô, móng tay, chân tóc, cuống rốn, xương, răng,… Với mẫu ADN của bố mẹ và con khớp với nhau trong từng gen thì có tới 99,999% hai chủ nhân mẫu vật có quan hệ huyết thống.
1. ADN là gì? Xét nghiệm ADN là gì?
ADN (acid deoxyribonucleic) là vật chất tồn tại trong nhân tế bào và trên các nhiễm sắc thể có nhiệm vụ lưu trữ thông tin di truyền của mỗi sinh vật. GEN chính là một đoạn ADN mang thông tin di truyền.
Xét nghiệm ADN là xét nghiệm dùng ADN có trong các tế bào của cơ thể để xác định quan hệ huyết thống giữa hai cá thể vì ADN của một cơ thể thừa hưởng từ cả cha lẫn mẹ và quy định đặc điểm riêng biệt của từng cá thể. Đây chính là cách chính xác nhất để kiểm tra quan hệ huyết thống.
Với mẫu ADN của bố mẹ và con khớp với nhau trong từng gen thì có tới 99,999% hai chủ nhân mẫu vật có quan hệ huyết thống. Trong khi đó, nếu hai mẫu ADN không khớp với nhau từ 2 gen trở lên thì hai mẫu này tuyệt đối không có quan hệ huyết thống. Tuy nhiên, trường hợp hai người đàn ông là anh em sinh đôi cùng trứng (có bộ gen giống nhau hoàn toàn) thì không thể xác định ai là người cung cấp tinh trùng cho đứa trẻ.
2. Xét nghiệm ADN có thể dùng những mẫu bệnh phẩm nào?
Các mẫu xét nghiệm ADN rất đa dạng và có độ chính xác không có nhiều khác biệt như: Mẫu máu, tế bào bên niêm mạc miệng, mẫu mô, móng tay, chân tóc, cuống rốn, xương, răng,…
Xét nghiệm huyết thống có thể thực hiện ở bất kỳ độ tuổi nào vì hệ gen của con người được thiết lập ngay tại thời điểm thụ thai và thường không thay đổi, thậm chí có thể lấy mẫu vật từ trẻ chưa sinh như nước ối có chứa các tế bào của thai nhi.
3. Phương pháp dùng mẫu máu để xét nghiệm ADN
Sử dụng mẫu máu để xét nghiệm ADN là cách thức phổ biến để xét nghiệm huyết thống vì cho kết quả có độ ổn định cao, ADN không bị biến tính và thời gian trả kết quả nhanh chóng. Các bước để lấy mẫu máu xét nghiệm ADN gồm:
- Liên hệ trung tâm y tế để được chuẩn bị các dụng cụ lấy mẫu cần thiết. Rửa tay thật sạch trước khi lấy mẫu
- Chuẩn bị bút bấm lấy mẫu, đầu bấm tiệt trùng và giấy để lấy mẫu
- Viết tên của người cần phân tích ADN lên thẻ lấy mẫu máu có chứa giấy xét nghiệm
- Lau sạch ngón tay giữa bằng bông tẩm cồn, có thể lấy máu ở gót chân với trẻ em dưới 1 tuổi
- Lắp đầu bấm vào bút bấm và tháo bỏ bảo vệ
- Thực hiện thu mẫu máu bằng cách nhẹ nhàng đặt đầu bút lên đầu ngón tay và bấm nút bấm bên thân. Đầu trích máu chạm vào ngón tay thường không gây cảm giác đau
- Bóp đầu ngón tay nhẹ nhàng cho tới khi thu được một giọt máu
- Áp ngón tay vào trong vòng tròn của giấy thu mẫu sao cho giọt máu thấm vào giấy
- Lau đầu ngón tay bằng bông tẩm cồn và giữ yên tại vị trí trích cho đến khi máu không còn thấm ra nữa
- Để giấy thu mẫu máu khô tự nhiên trong 10 phút và gấp lại rồi cho vào riêng một phong bì có chữ ký
- Lặp lại quá trình này với người cần phân tích ADN tiếp theo
- Điền đầy đủ thông tin trên giấy đề nghị phân tích ADN rồi gửi cho trung tâm y tế và chờ kết quả
4. Xét nghiệm ADN bằng mẫu tế bào niêm mạc miệng
Xét nghiệm sử dụng tế bào niêm mạc miệng áp dụng được cho mọi lứa tuổi và có thể thực hiện tại nhà với độ chính xác tương đương các phương pháp khác. Các bước lấy mẫu niêm mạc miệng gồm:
- Giai đoạn chuẩn bị lấy mẫu không uống cà phê, trà, sữa hoặc hút thuốc (trước 4 giờ) vì có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng mẫu
- Rửa tay và súc sạch miệng trước khi lấy mẫu 3 lần với nước ấm (ở trẻ sơ sinh cần chờ 2 giờ sau bữa ăn cuối cùng và cho trẻ uống một ít nước để làm sạch miệng)
- Lấy tăm bông vô trùng từ bao đựng, cắt bỏ một đầu, cần chú ý không chạm tay vào đầu bông của tăm bông. Thu thập các tế bào niêm mạc miệng (tế bào của má trong) bằng đầu của tăm bông. Quệt đầu bông của tăm bông và xoay nhẹ khoảng 30 lần hoặc trong 30 giây vào mặt trong má của người cần lấy mẫu, cần di chuyển tăm bông trên toàn bộ bề mặt bên trong má
- Lặp lại quá trình này với các tăm bông khác với tối thiểu là 3 tăm bông cho một người
- Để mẫu khô ở trong không khí ở nhiệt độ phòng ít nhất 15 phút, cần chú ý không cho đầu bông chạm vào bất cứ thứ gì để tránh lây nhiễm
- Để tăm bông vào bì chứa mẫu và đảm bảo các thông tin cần thiết ghi ngoài bao bì
- Lặp lại các bước trên cho những người cần lấy mẫu và sử dụng một bộ tăm bông và phong bì khác để tránh nhầm lẫn
- Khi đã thu đủ tất các mẫu ADN của những người cần phân tích ADN, đặt tất các vào một phong bì lớn và gửi cho trung tâm xét nghiệm
5. Xét nghiệm ADN bằng mẫu tóc có chân
Phương pháp dùng mẫu tóc xét nghiệm ADN có hiệu quả tương đương các phương pháp khác, tuy nhiên đối với trẻ sơ sinh hoặc trẻ có tóc quá mảnh thì không nên thu mẫu tóc vì khó nhổ được tóc có chân tóc. Cách lấy mẫu tóc xét nghiệm ADN gồm các bước sau:
- Chuẩn bị 2 đến 3 phong bì ghi tên người cần phân tích và quan hệ lên phong bì
- Nhổ 5-7 sợi tóc có chân tóc đặt lên giấy trắng (thường là giấy A4, không sử dụng các loại giấy mềm để gói tóc) sao cho gốc tóc dính lên tờ giấy
- Gói cẩn thận bằng giấy A4 rồi viết thông tin của người cho mẫu cùng với chữ ký bên ngoài, sau đó bỏ vào một phong bì có thông tin tương ứng
- Lặp lại các bước này với người cần lấy mẫu tiếp theo
- Bỏ chung tất cả túi đựng mẫu vào một bì lớn cùng giấy đề nghị phân tích để gửi cho trung tâm phân tích
6. Xét nghiệm ADN bằng mẫu cuống rốn
Các bước thực hiện gồm có:
- Cắt khoảng 1cm cuống rốn khô, sạch, đã rụng
- Gói cẩn thận bằng giấy A4 rồi viết thông tin người cho mẫu cùng chữ ký bên ngoài rồi bỏ vào một phong bì có thông tin tương ứng
- Bỏ tất cả túi đựng mẫu vào một phong bì lớn cùng giấy đề nghị phân tích rồi gửi cho trung tâm phân tích
7. Xét nghiệm ADN bằng mẫu móng tay, móng chân
Cách lấy mẫu móng tay xét nghiệm ADN gồm các bước:
- Rửa móng tay, móng chân của người cho mẫu trước khi cắt
- Cắt và gộp toàn bộ móng tay và móng chân (tối thiểu đạt 40mg) của một lần cắt định kỳ
- Gói cẩn thận bằng giấy A4 rồi viết thông tin người cho mẫu cùng chữ ký bên ngoài và bỏ vào một bì có thông tin tương ứng
- Bỏ tất cả các túi đựng mẫu vào một phong bì lớn có giấy đề nghị phân tích rồi gửi cho trung tâm phân tích
8. Xét nghiệm ADN bằng mẫu nước ối hoặc sinh thiết gai nhau
Ngoại trừ các tình huống đặc biệt thì không nên thu mẫu nước ối vì trong quá trình chọc ối có tỷ lệ nhất định gây sảy thai. Việc chọc ối hay sinh thiết này cũng cần được thực hiện bởi bác sĩ có chuyên môn tại bệnh viện phụ sản được cấp phép chọc ối. Việc chọc ối chỉ được thực hiện sớm nhất vào tuần thứ 15 của thai kỳ, bác sĩ sẽ chọc ối để lấy 2-5ml nước ối dùng cho xét nghiệm.
